[Archief] alcoholgebruik en glycogeenaanmaak

[Linda Smit, diabetesverpleegkundige]

In hoeverre is overmatig alcolholgebruik van invloed op de glucogeenaanmaak in de lever? M.a.w. in hoeverre kan een  mens met diabetes met alcoholabuses (in het verleden) nog gebruik maken van een glucagoninjectie?

In hoeverre is overmatig alcolholgebruik van invloed op de glucogeenaanmaak in de lever? M.a.w. in hoeverre kan een  mens met diabetes met alcoholabuses (in het verleden) nog gebruik maken van een glucagoninjectie?

[I.C.C. van der Horst]

Effect van chronisch alcoholgebruik op glucosemetabolisme van de lever

Klinische verschijnselen
Personen die chronisch alcohol gebruiken en diabetes mellitus hebben lopen een groter risico op hypoglykemische ontregeling.

Achterliggende pathofysiologische mechanismen
De aanmaak van glucose door de lever kan samenhangen met de omzetting van aminozuren in glucose (gluconeogenese) en door afbraak vanglycogeen (glycogenolyse). De verminderde aanmaak van glucose na chronisch alcoholgebruik lijkt met beide samen te hangen, alhoewel de gestoorde gluconeogenese meer op de voorgrond staat. Het metabolisme van koolhydraten (waaronder glycogeen) in de lever wordt geregularrddoor zowel het zenuwstelsel en als door hormonen (glucagon, insuline en cathecholaminen (adrenaline, noradrenaline)).
De verminderde afgifte van glucose door de lever bij patiënten met diabetes mellitus en bekend met chronisch alcohol gebruik zou dus kunnen worden veroorzaakt door zowel stoornissen in het zenuwstelsel, als door hormonale veranderingen..
Wanneer bij gebruik van forse hoeveelheden alcohol onvoldoende koolhydraten worden bijgegeten, kan het vooorkomen, dat de glycogeenreserve van de lever uitgeput raakt, en dus de reactie bij hypoglycaemie op endogeen gemaakt, dan wel exogeen toegdiend glucagon niet of onvoldoende aanwezig is. Bij een chronische schade van de lever met verlittekening (een levercirrhose) is het heel wel voorstelbaar, dat de beschadigde lever beduidend minder glycogeen kan opslaan dan onder normale omstandigheden.
Daarnaast zijn meerdere organen bij glucoseregulatie betrokken en ook die kunnen door alcohol beïnvloed worden.

Het zenuwstelsel
In diermodellen is aangetoond dat chronisch gebruik van alcohol de invloed van het zenuwstelsel op de lever verstoort, naast het feit dat alcohol andere delen van het centrale en perifere zenuwstelsel aantast (neuropathie). Als gevolg hiervan kan bij dieren die chronisch aan alcohol blootgesteld zijn het zenuwstelsel (als onderdeel van de contraregulatie) in mindere mate of in het geheel niet de aanmaak van glucose door de lever stimuleren.

Hormonen
Kijken we naar de hormonen, met name de hormonen betrokken bij de glucoseregulatie, dan blijkt het gebruik van alcohol bij proefpersonen zonder diabetes mellitus geen invloed te hebben op de respons van catecholaminen, cortisol, en groeihormoon op een geïnduceerde hypoglykemie. De piek van glucagon als reactie op hypoglykemie is echter significant afgenomen bij deze proefpersonen. Deze bevinding ondersteunt het idee dat door chronisch alcoholgebruik de door glucagon gestimuleerde glycogenolyse beperkt wordt. Het kan overigens ook betekenen, dat het lichaam gevoeliger is voor glucagon; dit lijkt echter minder waarschijnlijk. Opvallend in dit onderzoek was verder dat alle contraregulerende hormonen tezamenin staat waren om snel de bloedglucose waarden te herstellen tot normale waarden, zowle bij de groep proefpersonen, die wel alcohol gebruikten als in de groep proefpersonen, die geen alcohol gebruikten.

Andere organen
Het verminderde herstel na een hypoglykemische periode blijkt eveneens samen te hangen met een verminderde afbraak van vet (lipolyse). Patiënten met type 1 diabetes mellitus blijken tijdens gebruik van alcohol lagere concentraties van vetzuren in het bloed te hebben. Omdat ook vetzuren direct betrokken zijn bij het glucosemetabolisme is de invloed van alcohol op het glucoseregulatie niet eenvoudig samen te vatten. hoge vetzuurconcentraties kunnen aanleiding geven tot een verminderde gevoeligheid voor insuline en spelen zeer waarschijnlijk een rol bij het manifest worden en onderhouden van type 2 diabetes mellitus. Het chronisch gebruik van alcohol zou echter ertoe kunnen leiden dat bij het ontbreken van glucose ook nog een tekort is aan vetzuren. Vetzuren zijn onder andere een bron van energie, bijvoorbeeld voor de hartspier.
Een lagere concentratie van vetzuren in het bloed kan dus een tekort aan energie voor het lichaam betekenen. Theoretisch kan het echter ook zo zijn, dat bij deze lagere concentratie de insulinegevoeligheid weer toeneemt. Dit kan weer tot gevolg hebben dat chronisch fors alcoholgebruik bij insulinegebruikende diabeten mede tot hypoglycemieen aanleiding geeft, omdat de insulineresistentie is afgenomen en de dosering dus te hoog geworden is.

Invloed van alcohol op de alvleesklier
Bij chronisch fors alcoholgebruik wordt ook de alvleesklier beschadigd. Aanvankelijk wordt daarbij met name het gewone klierweefsel van de alvleesklier beschadigd met als gevolg tekenen van ontsteking en verlittekening, echter er kan ook schade optreden van de eilandjes van Langerhans. Bij beschadiging van de betacellen leidt dit tot een tekort aan insuline (alcoholisme kan leiden tot het manifest worden van diabetes mellitus ten gevolge van verlies aan productiecapaciteit voor insuline). Bij beschadiging van de alfacellen zal ook de mogelijkheid om glucagon af te geven worden aangetast.

Dagelijkse praktijk
Voor de dagelijkse praktijk is het van belang te weten of chronisch alcoholgebruik het herstel van een hypoglykemie ten ongunste beïnvloedt. Als de reserves niet verbruikt zijn, dan wel de lever niet al te zeer verlittekend is, zal er waarschijnlijk voldoende glycogeen aanwezig en blijft het gebruik van exogeen glucagon (glucagoninjectie) een mogelijkheid. Is er echter sprake van een ernstige alcoholvergiftiging, dan wel een reeds bekende forse schade van de lever, dan heeft de toediening van glucose de voorkeur (overigens niet alleen om een hypoglycemie te corrigeren, maar dat is weer een ander verhaal).

I.C.C. van der Horst, internist in opleiding
H.J.G. Bilo, internist


Literatuur
Kucera T, Stumpel F, Jungermann K. Impairment of metabolic hepatic nerve action by chronic but not acute ethanol intoxication studied in isolated perfused rat liver. J Hepatol 1997;26:183-90

Delarue J, Schneiter P, Henry S, Cayeux C, Haesler E, Jequier E, Tappy L. Effects of adrenergic blockade on hepatic glucose production during ethanol administration. Clin Physiol 1997;17:509-21

Rasmussen BM, Orskov L, Schmitz O, Hermansen K. Alcohol and glucose counterregulation during acute insulin-induced hypoglycemia in type 2 diabetic subjects. Metabolism 2001;50:451-7

Avogaro A, Beltramello P, Gnudi L, Maran A, Valerio A, Miola M, Marin N, Crepaldi C, Confortin L, Costa F, et al. Alcohol intake impairs glucose counterregulation during acute insulin-induced hypoglycemia in IDDM patients. Evidence for a critical role of free fatty acids. Diabetes 1993;42:1626-34

Effect van chronisch alcoholgebruik op glucosemetabolisme van de lever

Klinische verschijnselen
Personen die chronisch alcohol gebruiken en diabetes mellitus hebben lopen een groter risico op hypoglykemische ontregeling.

Achterliggende pathofysiologische mechanismen
De aanmaak van glucose door de lever kan samenhangen met de omzetting van aminozuren in glucose (gluconeogenese) en door afbraak vanglycogeen (glycogenolyse). De verminderde aanmaak van glucose na chronisch alcoholgebruik lijkt met beide samen te hangen, alhoewel de gestoorde gluconeogenese meer op de voorgrond staat. Het metabolisme van koolhydraten (waaronder glycogeen) in de lever wordt geregularrddoor zowel het zenuwstelsel en als door hormonen (glucagon, insuline en cathecholaminen (adrenaline, noradrenaline)).
De verminderde afgifte van glucose door de lever bij patiënten met diabetes mellitus en bekend met chronisch alcohol gebruik zou dus kunnen worden veroorzaakt door zowel stoornissen in het zenuwstelsel, als door hormonale veranderingen..
Wanneer bij gebruik van forse hoeveelheden alcohol onvoldoende koolhydraten worden bijgegeten, kan het vooorkomen, dat de glycogeenreserve van de lever uitgeput raakt, en dus de reactie bij hypoglycaemie op endogeen gemaakt, dan wel exogeen toegdiend glucagon niet of onvoldoende aanwezig is. Bij een chronische schade van de lever met verlittekening (een levercirrhose) is het heel wel voorstelbaar, dat de beschadigde lever beduidend minder glycogeen kan opslaan dan onder normale omstandigheden.
Daarnaast zijn meerdere organen bij glucoseregulatie betrokken en ook die kunnen door alcohol beïnvloed worden.

Het zenuwstelsel
In diermodellen is aangetoond dat chronisch gebruik van alcohol de invloed van het zenuwstelsel op de lever verstoort, naast het feit dat alcohol andere delen van het centrale en perifere zenuwstelsel aantast (neuropathie). Als gevolg hiervan kan bij dieren die chronisch aan alcohol blootgesteld zijn het zenuwstelsel (als onderdeel van de contraregulatie) in mindere mate of in het geheel niet de aanmaak van glucose door de lever stimuleren.

Hormonen
Kijken we naar de hormonen, met name de hormonen betrokken bij de glucoseregulatie, dan blijkt het gebruik van alcohol bij proefpersonen zonder diabetes mellitus geen invloed te hebben op de respons van catecholaminen, cortisol, en groeihormoon op een geïnduceerde hypoglykemie. De piek van glucagon als reactie op hypoglykemie is echter significant afgenomen bij deze proefpersonen. Deze bevinding ondersteunt het idee dat door chronisch alcoholgebruik de door glucagon gestimuleerde glycogenolyse beperkt wordt. Het kan overigens ook betekenen, dat het lichaam gevoeliger is voor glucagon; dit lijkt echter minder waarschijnlijk. Opvallend in dit onderzoek was verder dat alle contraregulerende hormonen tezamenin staat waren om snel de bloedglucose waarden te herstellen tot normale waarden, zowle bij de groep proefpersonen, die wel alcohol gebruikten als in de groep proefpersonen, die geen alcohol gebruikten.

Andere organen
Het verminderde herstel na een hypoglykemische periode blijkt eveneens samen te hangen met een verminderde afbraak van vet (lipolyse). Patiënten met type 1 diabetes mellitus blijken tijdens gebruik van alcohol lagere concentraties van vetzuren in het bloed te hebben. Omdat ook vetzuren direct betrokken zijn bij het glucosemetabolisme is de invloed van alcohol op het glucoseregulatie niet eenvoudig samen te vatten. hoge vetzuurconcentraties kunnen aanleiding geven tot een verminderde gevoeligheid voor insuline en spelen zeer waarschijnlijk een rol bij het manifest worden en onderhouden van type 2 diabetes mellitus. Het chronisch gebruik van alcohol zou echter ertoe kunnen leiden dat bij het ontbreken van glucose ook nog een tekort is aan vetzuren. Vetzuren zijn onder andere een bron van energie, bijvoorbeeld voor de hartspier.
Een lagere concentratie van vetzuren in het bloed kan dus een tekort aan energie voor het lichaam betekenen. Theoretisch kan het echter ook zo zijn, dat bij deze lagere concentratie de insulinegevoeligheid weer toeneemt. Dit kan weer tot gevolg hebben dat chronisch fors alcoholgebruik bij insulinegebruikende diabeten mede tot hypoglycemieen aanleiding geeft, omdat de insulineresistentie is afgenomen en de dosering dus te hoog geworden is.

Invloed van alcohol op de alvleesklier
Bij chronisch fors alcoholgebruik wordt ook de alvleesklier beschadigd. Aanvankelijk wordt daarbij met name het gewone klierweefsel van de alvleesklier beschadigd met als gevolg tekenen van ontsteking en verlittekening, echter er kan ook schade optreden van de eilandjes van Langerhans. Bij beschadiging van de betacellen leidt dit tot een tekort aan insuline (alcoholisme kan leiden tot het manifest worden van diabetes mellitus ten gevolge van verlies aan productiecapaciteit voor insuline). Bij beschadiging van de alfacellen zal ook de mogelijkheid om glucagon af te geven worden aangetast.

Dagelijkse praktijk
Voor de dagelijkse praktijk is het van belang te weten of chronisch alcoholgebruik het herstel van een hypoglykemie ten ongunste beïnvloedt. Als de reserves niet verbruikt zijn, dan wel de lever niet al te zeer verlittekend is, zal er waarschijnlijk voldoende glycogeen aanwezig en blijft het gebruik van exogeen glucagon (glucagoninjectie) een mogelijkheid. Is er echter sprake van een ernstige alcoholvergiftiging, dan wel een reeds bekende forse schade van de lever, dan heeft de toediening van glucose de voorkeur (overigens niet alleen om een hypoglycemie te corrigeren, maar dat is weer een ander verhaal).

I.C.C. van der Horst, internist in opleiding
H.J.G. Bilo, internist

Literatuur
Kucera T, Stumpel F, Jungermann K. Impairment of metabolic hepatic nerve action by chronic but not acute ethanol intoxication studied in isolated perfused rat liver. J Hepatol 1997;26:183-90

Delarue J, Schneiter P, Henry S, Cayeux C, Haesler E, Jequier E, Tappy L. Effects of adrenergic blockade on hepatic glucose production during ethanol administration. Clin Physiol 1997;17:509-21

Rasmussen BM, Orskov L, Schmitz O, Hermansen K. Alcohol and glucose counterregulation during acute insulin-induced hypoglycemia in type 2 diabetic subjects. Metabolism 2001;50:451-7

Avogaro A, Beltramello P, Gnudi L, Maran A, Valerio A, Miola M, Marin N, Crepaldi C, Confortin L, Costa F, et al. Alcohol intake impairs glucose counterregulation during acute insulin-induced hypoglycemia in IDDM patients. Evidence for a critical role of free fatty acids. Diabetes 1993;42:1626-34

[Auteur]

Berichten